Тӗнчипе мӗнле кӑна спорт тӗсӗ ҫук та пуль. Пурин ятне пӗлсе те ҫитеймӗн. Республика спортсменӗсем вара спорт тӗсӗсене пӗлеҫҫӗ кӑна мар, вӗсенче хутшӑнаҫҫӗ те.
Шӑматкун, утӑн 27-мӗшӗнче 10:00 сехетсенче Ҫӗнӗ Шупашкарти Андриян Николаев ячӗллӗ тӗп стадионта спидскейтингпа (кӑлтӑрмачлӑ тӑркӑчпа хӑвӑрт чупасси) Чӑваш Республикин Кубокӗ иртнӗ. Унта хутшӑнма республикӑн тӗрлӗ кӗтесӗсенчен пуре 42 спортсмен килсе ҫитнӗ.
Нумай майлӑ кӗрешӗвӗн пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх яшсем хушшинче ҫӗнтерӳҫӗ ятне Атнер Федоров тивӗҫнӗ. Иккемӗш вырӑнта вара Дмитрий Паликов, виҫҫӗмӗш — Илья Киселев.
Хӗрсем хушшинче вара пьедисталӑн чи ҫӳллӗ картлашкинче Салампи Федорова вырнаҫнӑ, Анна Порфирьева вара — иккемӗш, Анастасия Порфирьева — виҫҫемӗш вырӑна тивӗҫнӗ.
Арҫынсем хушшинче тивӗҫлӗ вырӑна Ҫӗнӗ Шупашкарти спорт шкулӗн трненер-вӗрентекенӗ Александр Никандров йышӑннӑ. Галина Казанбаева хӗрарӑмсем хушшинче ҫӗнтерӳҫӗ пулса тӑнӑ. Шупашкар чысне хӳтӗлекен Надежда Федорова иккемӗш вырӑна тухнӑ, Анна Цыковникова — виҫҫӗмӗш.
Спидскейтингпа Чӑваш Республикин Кубокӗн виҫҫемӗш тапхӑрӗ Ҫӗнӗ Шупашкартах ҫурла уйӑхӗн вӗҫӗнче иртет.
Ҫулла ҫуна, хӗлле урапа хатӗрлеме хушнӑ чӑваш. Хальхи вӑхӑтра республикӑри коммуналлӑ хуҫалӑх ӗҫченӗсем ӑшӑтмалли тапхӑра хӗрсех хатӗрленеҫҫӗ. Паянхи куна ӗҫсен 65 процент пурнӑҫланӑ-мӗн. Авӑн уйӑхӗн ҫурри тӗлне вӗсем ҫакна пӗтӗмӗшле вӗҫлеме шухӑшлаҫҫӗ-мӗн.
Ӑшӑтмалли тапхӑра япӑх хатӗрленекенсен шутӗнче республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев Ҫӗмӗрле хулине палӑртнӑ-мӗн. Кун пирки вӑл ҫак темӑпа Раҫҫейӗн вице-премьерӗпе Дмитрий Козакпа видеоконференцие хутшӑннӑ хыҫҫӑн пӗлтернӗ-иккен. Шупашкар, Ҫӗнӗ Шупашкар тата Улатӑр хулисем яваплӑхпа палӑрса тӑраҫҫӗ-мӗн.
Сӗт тата сӗтрен апат-ҫимӗҫ туса илекенсем ҫурла уйӑхӗн 5-8-мӗшӗсенче «Сӗте ҫул парӑр!» авточупу ирттерме шут тытнӑ. Кӑҫалхипе вӑл иккӗмӗш хут иртет.
Раҫҫей шайӗнчи ҫак мероприяти Мускав, Кисан, Чулхула облаҫӗсенчи, Мӑкшӑ тата Чӑваш республикинсен Ял хуҫалӑх министерствисем, Сӗт туса илекенсен наци союзӗ, Сӗт туса илекенсен наци кооперативӗ йӗркеленипе хапӑлланипе, DairyNews информаци агентстви йӗркеленипе иртет. Хайхисем асӑннӑ отрасльти ыйтусене федераци тата регионсен влаҫӗсем асӑрхаччӑр тесе ҫапла тума шут тытнӑ-мӗн. Унсӑр пуҫне сӗт тата унран туса илекен ҫимӗҫсене ӗҫме-ҫиме илӗртес тӗллев те пур иккен.
Авточупӑва хутшӑнакансем 4 кун хушшинче 1 500 километр ытла ҫӗнмелле. Ҫав вӑхӑтра вӗсем маларах асӑннӑ регионсем урлӑ иртӗҫ, ӗне выльӑх тытакан 5 фермӑна тата Мӑкшӑ Республикинчи Инсар хулинчи сыр завочӗпе Етӗрнери сӗт-ҫу заводне кӗрсе тухӗҫ.
Авточупу вӑхӑтӗнче ӗҫлӗ канашлусем те ирттерме палӑртнӑ. Пирӗн патра вӑл Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче ҫурлан 8-мӗшӗнче иртӗ.
Ҫӗнӗ Шупашкартан инҫех мар вырнаҫнӑ 6-мӗш колонире ларакан 23 ҫулти Иван Ибетов пӗр кунхине лезвипе юн тымарне татса янӑ иккен. Ҫак утӑма каччӑ хӑйне ним ҫукран наркотикпа ҫыхланнӑ тесе айӑпланӑран тунӑ тесе ӑнлантарать-мӗн.
Пӗринче ун патне хӑйсен ялӗнчи пӗр ҫын тулли сумкӑпа килнӗ — унта пирус, апат-ҫимӗҫ чикнӗ-мӗн. Ҫав вӑхӑтра ӑна палламан пӗр ҫын тӗрмере ларакан пӗлӗшӗ валли япала пама ыйтнӑ имӗш. Колони ӗҫченӗсем сумкӑна тӗрӗслеме тӑрсан унта наркотик пуррине асӑрхаҫҫӗ. Куншӑн вара каччӑна 8 ҫултан пуҫласа 20 ҫул таран ирӗкрен хӑтарма май пур-мӗн. Каччӑ хӑйӗн хӳтӗлевҫине тата Ҫын правине хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен Уполномоченнӑя Юрий Кручинина пӗлтернӗ тӑрӑх, ӑна айӑпа йышӑнма сӗннӗ-мӗн, апла тусан тем пулмасси пирки шантарнӑ пулать.
Юн тымарне каснӑ хыҫҫӑн вӑл тухтӑрсен пулӑшӑвне хирӗҫленӗ, прокурора чӗнсе парасса кӗтнӗ, анчах тӗл пулма май килмен-мӗн. Унтан та ытларах — ирхи пиллӗк сехетре ун патне колони ӗҫченӗсем пырса кӗрсе хӗненӗ те штраф изоляторне хупса хунӑ имӗш. Кунти чӑнлӑха тӗпчевҫӗсем тупсан кӑна ӗнтӗ...
Кашни кун хӑйне майлӑ пулӑмсемпе асра юлать. Вӗсем ҫемье, ял, хула, ҫӗршыв шайӗсенче пулса иртме пултараҫҫӗ. Тунтикун, утӑн 22-мӗшӗнче вара пӗтӗм тӗнчене пӗр пулӑм кӑсӑклантарнӑ. Лондон ҫӗршывӑн Ҫветтуй Мария пульницинче акӑлчан престолӑн еткерҫи, 3 килограмм 800 грамм йывӑрӑш туртакан пепке ҫуралнӑ. Пӗтӗм тӗнче, ҫав шутра Чӑваш Республикин ҫыннисем те патша кил-йышӗ тавра пулса иртекен пулӑмсене кӑсӑклансах сӑнанӑ. Енчен те малтан арҫын ача е хӗрача ҫураласси тупӑштарнӑ пулсан, халӗ халӑх пепке мӗнле ятпа ҫӳрессипе кӑсӑкланать.
«Pro Город» хаҫат тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх ҫак паллӑ кунра Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӗ 6 арҫын ача тата 5 хӗрача ҫуралнӑ, Шупашкарта вара — 15 арҫын ача, 15 хӗрача.
Ҫак кунхине ҫуратнӑ амӑшсем хӑйсен пепкен шӑпи ыттисенчен уйрӑлса тӑма пултарнине ӗненеҫҫӗ. Тен, чӑнах та анчахрах кун ҫути курнӑ ачасем хушшинче пулас пысӑк ятлӑ ҫынсем ӳсӗҫ. Чӑннипе вара чи кирли — шӑпӑрлан яланах сывлӑхлӑ пултӑр.
Паянхи технологи тапхӑрӗнче массӑллӑ информаци хатӗрӗсем вӑйлӑ аталанаҫҫӗ. Тӗнчере пулса иртекен ӗҫ-пуҫсене паян телевизорта кӑна мар Тӗнче тетелӗнче те пӗлме майсем пур. Унсӑр пуҫне ҫынсем радио мелӗпе те усӑ кураҫҫӗ. Республикӑра та радио итлесси анлӑ сарӑлнӑ. Ҫынсен кӑмӑлне ытларах тӑван чӗлхепе пуплекен радио килӗшет.
Утӑн 5-мӗшӗнче Роскомнадзор «Тӑван радиовне» лецензипе тивӗҫтернӗ, ҫапла вара ҫитес вӑхӑтра ҫӗнӗ «сасӑ» итлекенсене хавхалантарма тытӑнӗ. Документпа килешӳллӗн радиоканал ҫулталӑк вӗҫӗнче хӑйӗн ӗҫне пуҫлать. Вӑл кунӗн-ҫӗрӗн икӗ чӗлхепе: вырӑсла тата чӑвашла янрӗ. Эфирсенче тӗп пай кӗвеллӗ, пӗлтерӳпе аналитикӑллӑ тата культурӑпа вӗренӳ передачисем йышӑнӗҫ.
Аса илтеретпӗр, 2012 ҫулхи чӳкӗн 28-мӗшӗнче «Тӑван радио» («Родное радио») федераллӑ конкурсра Шупашкарта 100,3 МГц хумпа калаҫма ятарлӑ ирӗк ҫӗнсе илнӗ. Ҫӗнӗ массӑллӑ информаци хатӗре «Чӑваш Енӗн наци телерадиокомпанийӗн» пуҫарӑвӗпе ҫуралнӑ. Паянхи куна Чӑваш Енӗн наци радиовӗ 72,41 МГц тата 105,0 МГц хумсенче «калаҫать». Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкарта чӑваш халӑхӗн ҫур яхӑн (47%) ҫынни пурӑнать пулин те вӗсен наци радиовне итлеме майсем ҫук (ун сасси Кӳкеҫ патӗнче татӑлать теҫҫӗ).
«Хавал» обществӑлла халӑх пӗрлешӗвӗ Шупашкарти троллейбус управленине тӗп хулари троллейбуссем ҫинче чӑваш тата вырӑс чӗлхине пӗр тан праваллӑ тума ыйтса ҫыру янӑ. Унӑн копийӗ «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫатра та пур-мӗн.
Хальхи вӑхӑтра Шупашкарта общество чарӑнӑвӗн вырӑнӗсене икӗ чӗлхепе калаҫҫӗ-ха. Анчах «Асӑрханӑр, алӑк хупӑнать», троллейбусран тухас умӗн япаласене илме манмалла маррине, ҫул укҫи тӳлемеллине аса илтерекен тата ытти ҫавӑн йышши сӑмаха вырӑсла кӑна пӗлтереҫҫӗ.
«Хавал» ун пек пӗлтерӳсене икӗ чӗлхепе — чӑвашла тата вырӑсла — калама чӗнсе калать. Тата республика Конституцийӗн 8-мӗш статйинче пӑхнине тӗпе хурса: малтан чӑвашла каламалла, унтан — вырӑсла.
Асӑннӑ общество организацийӗ троллейбусра вырӑсла ҫырса хунӑ «Кӗмелли» (вӗсен вариантӗнче: Кӗме), «Тухмалли» (Тухма), «Ан таянӑр» йышши сӑмахсене те чӑвашла ҫыртарттарасшӑн. Кондукторсемпе водительсене вара «Эпӗ чӑвашла та, вырӑсла та калаҫатӑп» бейджикпа тивӗҫтерттересшӗн. Ку сӗнӳсене икӗ патшалӑх чӗлхиллӗ регионсен тӗнчери опытне тӗпе хурса хатӗрленӗ иккен. Ҫырӑвӑн копине республикӑн транспорт тата суту-илӳ министрӗ Михаил Янковский патне ҫитернӗ.
«Ҫынсем тӗл пулаҫҫӗ, ҫынсем пӗр-пӗрне саваҫҫӗ, мӑшӑрланаҫҫӗ...» Ҫапларах мар-ши шӑрантараччӗ хӑй юррине «Хаваслӑ ача-пӑча» ансамблӗ. Ҫак юрӑ сӑмахӗсене тӗпе хурса пулмалла ҫамрӑксем час-часах мӑшӑрланма тытӑнчӗҫ. Анчах пӗрлешни вӑл пӗр ӗҫ, пӗрле ҫемьеленсе пурӑнни вара тепӗр. Уйӑхне 10 мӑшӑр пӗрлешет пулан ҫав шутпах уйрӑлать. Ку лару-тӑру мӗнпе ҫыхӑнни, кӑсӑклӑ ыйту. Тен, кунта «Васкакан — вакка сикет» тени вырӑнлӑрах пулать.
Ҫемье ӑшшине, юратӑва 50 ҫул хушши мӗнлерех упрамаллине Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакан Каршев ҫемьи лайӑхах пӗлсе тӑрать. Утӑн 19-мӗшӗнче вӗсем ылтӑн туй уявне паллӑ туйнӑ. Леонид Михайловича тата Людмила Константиновнӑ традицилле ҫӗрӗсемпе ылмашнӑ, пӗрлешнине ҫирӗплетекен ятарлӑ хута илнӗ тата Ҫӗнӗ Шупашкарти мӑшӑрлану кӗрменӗн хаклӑ хӑнасен кӗнекинче аллӑ пуснӑ.
Юбиляр ҫемьи икӗ ачана ӳстернӗ: ывӑл — Юрий тата хӗр — Маргарита. Халӗ вӗсем 5 мӑнукпа тата 5 мӑнук ачипе савӑнса пурӑнаҫҫӗ. «Пӗр-пӗрне юратмалла», — теҫҫӗ Каршевсем.
Юбилярсен ӗҫе-хӗлӗ пӗр хутччен мар чысланӑ хисӗп хучӗпе, иккӗшӗ те «Ӗҫ ветеранӗ» ятне тивӗҫнӗ.
Ҫапла, ҫапла... Раҫҫей Федерацийӗн экологи тата ҫутҫанталӑк пурлӑхӗсем министерствӑ тетелне кӗрсессӗн ҫакнашкан пӗтӗмлетӳ патне тухатӑн — ара унта Раҫҫейри чи вараланнӑ хуласен рейтингне пичетленӗ. Унта вара вӗсене хулари сывлӑш пусӑмӗн виҫине тӗрӗсленӗ тӑрӑх йӗркеленӗ. Шупашкар ҫав йыш хушшинче (100 хула) 20-мӗш йӗркере вырнаҫнӑ, Ҫӗнӗ Шупашкар — 16-мӗш. Ку пулӑм мӗнпе ҫыхӑннӑ-ши?
Пӗрремӗшӗнчен, канализацие куллен таса мар шыв юхса килет. Промышленоҫ компанийӗсенчен те пысӑк калӑпӑшпа шыв-шура сиенлӗ им-ҫамсем лекеҫҫӗ.
Иккӗмӗшӗнчен, Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкар хулисем ҫултан ҫул ӳсеҫҫӗ, вӗсемпе пӗрлех халӑх йышӗ те нумайланать. Ҫавӑнпа пӗрлех хула контейнерӗсем те кашни кун ҫӳп-ҫаппа тулаҫҫӗ.
Пӗтӗмӗшле Шупашкарти атмосфера сывлӑшӗ хула ҫулӗ-йӗрӗсенче транспортсен шучӗ ӳснипе тата газ сечӗ, энергетика аталаннипе вараланать.
Вӗрентекен профессийӗ йывӑр ӗҫсенчен пӗри. Вӑл енпе ӗҫлеме вӑй-хал, чӑтӑмлӑх яланах ҫитерӗклӗ пулмалла. Пур вӗрентекен те хӑйсен пысӑк ӗҫӗшӗн мухтава тивӗҫ. Педагог вӑл пур енӗпе те пултаруллӑ. Ҫакӑ вара республика тата Раҫҫей шайӗнче иртекен тӗрлӗ конкурссенче уҫӑмлӑн палӑрать.
Раҫҫейри чи лайӑх пин вӗрентекенӗсен йышне пирӗн республикӑран 10 педагог кӗнӗ. Вӗсене хӑйсен професси уявӗ тӗлнелле, юпан 5-мӗшӗнче 200 пин тенкӗллӗ грантпа тивӗҫтерӗҫ. Ҫак гранта Ҫӗнӗ Шупашкарти 6-мӗш гимназинчи истори тата обществознани предмечӗн вӗрентекенӗ — Светлана Никорук — та тивӗҫме пултарнӑ.
Вӑл И.Н.Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче истори факультетне тата Питерти инженери-экономика академине вӗренсе пӗтернӗ. Вӗрентӳ ӗҫне 1992 ҫултан явӑҫнӑ. Светлана Никорук гимназинчи истори, обществознание, права тата экономика предмечӗсемпе вӗрентекенӗсен методика пӗрлешӗвӗн ертӳҫи.
Гимнази вӗрентекенӗ пӗр хутчен ҫеҫ мар Раҫҫей шайӗнчи конкурсӗсенче ҫӗнтернӗ. Унсӑр пуҫне, педагог 2010 ҫулта «Грани» хаҫатӑн «Вӗрентекенсен ҫулталӑкӗ — инновацисен вӑхӑчӗ» конкурсӑн лауреачӗ пулнӑ.
-3.7 °C